Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde yaşanmış en büyük insanlık trajedisi olarak kabul edilen ve en az 8 bin 372 Boşnak sivilin hunharca katledildiği Srebrenitsa soykırımı, ortadan 24 yıl geçmesine karşın hala kanayan bir yara olmaya devam ediyor.
Bosna Hersek’in doğusundaki Srebrenitsa kentinin 11 Temmuz 1995’te Ratko Mladic komutasındaki Sırp askerleri tarafından ele geçirilmesinin ardından başlayan kanlı soykırım, yalnızca kurban yakınlarının değil, tüm Boşnak milletinin de en derin yarası olarak kabul ediliyor.
Soykırımın yıl dönümü 11 Temmuz’da bu yıl da 33 soykırım kurbanı daha kendileri ile tıpkı yazgısı paylaşan başka kurbanların yanına, Potoçari Anıt Mezarlığı’na defnedilecek. Bu yılki cenaze merasiminin akabinde, mezarlıkta yatan kurbanların sayısı da 6 bin 643’e yükselecek.
Öte yandan, ortadan neredeyse çeyrek asır geçmesine karşın, hala binin üzerinde soykırım kurbanının cenazesine ulaşılamaması Srebrenitsa yarasının hala kapanamamasının en büyük sebebi olarak gösteriliyor.
HER ŞEY NASIL BAŞLADI?
Savaş hatalısı Ratko Mladic komutasındaki Sırp birlikleri, 11 Temmuz 1995 günü Srebrenitsa’yı ele geçirdi. Kentte yaşayan siviller, BM bünyesinde bölgede misyon yapan Hollandalı askerlere sığınarak hayatta kalmayı umsa da Hollandalı askerler onları Sırp güçlerine teslim etti.
Savaştan sonra yargılanarak ortalarında Srebrenitsa soykırımının da bulunduğu birçok savaş kabahatinden müebbet mahpusa mahkum edilen Mladic’in 11 Temmuz 1995 günü söyledikleri, adeta birkaç gün içinde olacakların da habercisiydi. Sırp bayramı arifesinde kenti Sırp milletine armağan ettiklerini söyleyen Mladic, “Nihayet bu topraklarda Türklerden (bölge Müslümanları için kullanılan ifade) intikam alma vakti gelmiştir.” sözlerini kullandı.
Nihayetinde yalnızca birkaç gün içinde en az 8 bin 372 Boşnak sivil katledildi, çok sayıda bayan ve çocuk konutlarından sürgün edildi.
ORMAN YOLU “ÖLÜM YOLU” OLDU
Srebrenitsa’nın işgal edilmesinin akabinde kentte yaşayan Müslümanların bir kısmı, bugünkü şehitliğin tam karşısında bulunan eski akümülatör fabrikasında konuşlanan Hollanda askerlerine sığınırken bir kısmı da orman yolundan Boşnak askerlerin denetimindeki bölgeye ulaşmayı seçti. Orman yolunu seçenlerin de Hollandalı askerlere sığınanların da yazgısı tıpkı oldu.
Yaşanan büyük katliamlar nedeniyle halk ortasında “ölüm yolu” olarak da anılan orman yolunu seçen binlerce Boşnak, Sırp askerlerin kurduğu pusularda öldürüldü.
Hollandalı askerlere sığınanlar da eski akümülatör fabrikasındaki birinci gecenin akabinde başlarına gelecekleri anladı. Birinci gece fabrikaya giren Sırp askerleri kimlik denetimini yapıp keyiflerine nazaran birtakım erkekleri götürürken, eşlerinden ya da oğullarından ayrılan bayanların çığlıkları duvarlarda yankılandı.
Ertesi gün Hollandalı askerlerin birkaç metre ilerisinde, kampın çabucak dışında bekleyen Sırp askerleri, bayan ve çocukları otobüslere bindirirken erkekleri çabucak orada ailelerinden ayırdı. Ailelerinden ayrılan erkekler, daha sonra katledilip farklı toplu mezarlara gömüldü. Bayan ve çocuklar ise yıllardır yaşadıkları konutlarından sürgün edildi.
HOLLANDA DA “KISMEN” SUÇLU
Srebrenitsalı Boşnak sivillerin medet beklediği Hollandalı Birleşmiş Milletler (BM) askerlerinin soykırımdaki rolü, ortadan geçen onca yıla karşın hala tartışılıyor.
Şehrin Sırp güçlerince işgal edilmesinin akabinde çekilen ve kamuoyunun da aşina olduğu imajlarda Hollandalı BM askerlerinin kumandanı Thom Karremans’ın 11 Temmuz 1995’te bir ortaya geldiği Mladic karşısında el pençe durması gözden kaçmadı. Kente giren Sırp askerlerine ateş açılması nedeniyle Karremans’ın adeta tabirini alan Mladic’in, imgelerin sonunda ise Karremans’a içki ısmarlaması ve ikilinin birlikte kadeh kaldırması görülüyor. Hollandalı askerlerin Srebrenitsa’dan uğurlanması öncesinde de Sırp komutanın, Karremans ve ailesine çeşitli ikramlar vermesi de bir öbür ayrıntı olarak göze çarpıyor.
Tüm bu imgelere karşın Karremans asla yargılanmadı. Hollanda devleti ise Srebrenitsa’daki katliamdan “kısmen” hatalı bulundu. Kurban yakınlarınca 2007 yılında açılan davada, Lahey Bölge Mahkemesi, Srebrenitsa’nın işgali sırasında BM bünyesinde misyonlu Hollandalı askerlere sığınan 300 Boşnak sivilin Sırp askerlerine teslim edilmesinden ötürü Hollanda’yı hatalı buldu. Mahkeme, “Hollandalı askerlerin, Sırplara teslim edilen 300 kişinin öldürüleceğini öngörmesi gerektiğini” belirtti.
“SOYKIRIM” KARARI VE SUÇLULAR
Lahey’deki Milletlerarası Adalet Divanı, 2007 yılındaki kararında, Eski Yugoslavya Memleketler arası Ceza Mahkemesinden (ICTY) gelen deliller doğrultusunda, Srebrenitsa ve civarında yaşananları “soykırım” olarak nitelendirdi.
Sırp kumandan Ratko Mladic, ICTY’de görülen davada, ortalarında Srebrenitsa soykırımının da bulunduğu birçok hatadan müebbet mahpusa mahkum edildi.
Aynı mahkeme, 2016’daki kararında ise Bosnalı Sırpların savaş devrindeki eski başkanı Radovan Karadzic’e Srebrenitsa soykırımı dahil 10 farklı cürümden 40 yıl mahpus cezası verdi.
Mahkeme ayrıyeten Srebrenitsa soykırımında işledikleri hatalar nedeniyle eski Sırp general Radislav Krstic’i 35 yıl, Vidoje Blagojevic’i 15 yıl, Vujadin Popovic ve Ljubisa Beara’yı müebbet, Drago Nikolic’i 35 yıl, Ljubomir Borovcanin’i 17 yıl, Vinko Pandurevic’i 13 yıl, Radivoje Miletic’i 19 yıl, Milan Gvero’yu 5 yıl mahpusa mahkum etti.
Bosna Hersek Mahkemesinde görülen diğer bir davada ise 13 Temmuz 1995 günü bine yakın Boşnak sivilin katledilmesiyle suçlanan Milorad Trbic, 30 yıl mahpusa mahkum edildi.
Farklı mahkemelerde görülen “Srebrenitsa” davalarında bugüne kadar 45 Sırp, toplam 699 yıl mahpus cezası aldı.
Öte yandan, eski Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic de Srebrenitsa’daki soykırımla suçlanmış lakin yargılanması devam ederken tutuklu bulunduğu cezaevinde ömrünü yitirmişti.